امام صادق (ع) مبارزي نستوه و خستگي‌ناپذير در ميدان فکر و عمل و مؤسس نهضت عظيم فکري است که در دانشگاه وي تنها شيعيان کسب فيض نمي‌کردند.

عصر امام صادق( ع) يکي از طوفانيترين ادوار تاريخ اسلام است که از يک سواغتشاشها و انقلابهاي پياپي گروههاي مختلف ، به ويژه از طرف خونخواهان امام حسين (ع) رخ مي داد ، که انقلاب ابو سلمه در کوفه و ابو مسلم در خراسان و ايران از مهمترين آنها بوده است .

و از سوي ديگر عصر برخورد مکتبها و ايدئولوژيها و عصر تضاد افکار فلسفي و کلامي مختلف بود که از برخورد امت اسلام با مردم کشورهاي فتح شده و نيز روابط مراکز اسلامي با دنياي خارج ، به وجود آمده و در مسلمانان نيز شور و هيجاني براي فهميدن و پژوهش پديد آورده بود .

زمان امام صادق(ع) ، زمان تزلزل حکومت بني اميه و فزوني قدرت بني عباس

عصري که کوچکترين کم کاري يا عدم بيداري و تحرک پاسدار راستين اسلام يعني امام، موجب نابودي دين و پوسيدگي تعليمات حياتبخش اسلام ، هم از درون و هم از بيرون مي شد .

زمان امام صادق(ع) ، زمان تزلزل حکومت بني اميه و فزوني قدرت بني عباس بود و اين دو گروه مدتي در حال کشمکش و مبارزه با يکديگر بودند .

از زمان هشام بن عبدالملي ، تبليغات و مبارزات سياسي عباسيان آغاز شد و در سال 129 وارد مرحله مبارزه مسلحانه و عمليات نظامي شد و سرانجام در سال 132 به پيروزي رسيد . بني اميه در اين مدت، گرفتار مشکلات سياسي بساري بودند ، لذا فرصت فشار و اختناق نسبت به شيعيان را نداتنها شتند .

پيشواي ششم در چنين دوراني به فکر نجات افکار توده مسلمان از الحاد و بدبيني و کفر و نيز مانع انحراف اصول و معارف اسلامي از مسير راستين بود و از توجيهات غلط و وارونه دستورات دين که به وسيله خلفاي وقت صورت مي گرفت جلوگيري مي کرد .

اينجا بود که امام دشواري فراوان در پيش و مسئوليت عظيم بر دوش داشت . امام صادق در ظلمت بحرانها و آشوبها، دنياي شيعه را به فروغ تعاليم خويش روشني بخشيد و حقيقت اسلام را از آلايش انحرافات و گزند فريبکاران حفظ کرد .

او آن قدر فقه و دانش اهل بيت را گسترش داد و زمينه ترويج احکام و بسط کلام شيعي را فراهم ساخت که مذهب شيعه به نام او به عنوان مذهب جعفري شهرت يافت .

آن اندازه که دانشمندان و راويان از دانش امام بهره برده و از ايشان حرف و حديث نقل کرده اند از هيچ يک از ديگر ائمه نقل نکرده اند .

سلام بر او از ميلاد تا ميعاد

طولي نکشيد که بني عباس پس از تحکيم پايه هاي حکومت و نفوذ خود ، همان شيوه ستم و فشار بني اميه را پيش گرفت و حتي از آنان هم گوي سبقت را ربود .

وضع به حدي ناگوار شد که همگي ياران امام را در معرض خطر مرگ قرار مي داد ، چنانچه زبده هايشان جزو ليست سياه مرگ بودند .

امام صادق (ع) همواره مبارزي نستوه و خستگي ناپذير و انقلابي بنيادي در ميدان فکر و عمل بود و کاري که امام حسين (ع) به صورت قيام خونين انجام داد ، وي در لباس تدريس و تأسيس مکتب و انسان سازي انجام داد و جهادي راستين کرد .

رحلت امام را به سبب مسموميت دانسته اند . ارتکاب اين جنايت را که منصور در توان خود نمي ديد به جعفر بن سليمان پسر عموي خويش و والي وقت مدينه محول کرد .

فرزند برومندش امام موسي بن جعفراو را دو جامه سفيد مصري که در آن احرام مي بست و در پيراهني که مي پوشيد و درعمامه اي که از امام زين العابدين(ع) به او رسيده بود ، کفن کود و بر آن نماز خواند و او را در بقيع در کنار قبر پدر بزرگوارش سيد الساجدين(ع) به خاک سپرد .

شخصيت علمي امام صادق (ع)

در دوره امامت امام صادق مسلمانان بيش از پيش به علم و دانش روي آوردند و در بيشتر شهرهاي قلمرو اسلام به ويژه در مدينه، مکه، کوفه و بصره مجالس درس و مناظره هاي علمي داير و از رونق خاصي برخوردار بودند.

در اين زمان با استفاده از فرصت به دست آمده امام صادق توانست نهضت علمي فرهنگي پدرش را ادامه داده، علوم و معارف اهل بيت را بيان کرده در همه جا منتشر کند . سفرهاي اجباري و اختياري امام به عراق و به شهرهاي حيره ، هاشميه و کوفه و برخورد با اربابان ديگر مذاهب فقهي و کلامي نقش به سزايي در معرفي علوم اهل بيت و گسترش آن در جامعه داشت .

در اين شهرها گروههاي مختلف براي فراگيري دانش نزد آن حضرت مي آمدند و از درياي دانش او بهره مي بردند . برخورد وي با گروههاي مختلف مردم سبب شد آوازه شهرتش در دانش و بينش ديني ، علم و تقوي ، سخاوت و جود وکرم در تمام قلمرو اسلام طنين انداز شود و مردم از هر سو براي استفاده از دانش بيکران وي به او گرايش يبند . در اين دوره علوم و فلسفه ايراني ، هندي و يوناني به حوزه اسلامي راه يافت و بازار ترجمه علوم گوناگون از زبانهاي مختلف به زبان عربي گرم و پررونق شد.

پايه گذاري مکتبهاي کلامي و فقهي در دوران امام صادق

امام صادق با تمام جريانهاي فکري و عقيدتي آن روز برخورد کرده، موضوع اسلام و تشيع را در برابر آنها روشن ساخته و برتري بينش اسلام تشيعي را ثابت کرده است .

مناظرات آن حضرت با اربابان دانشهاي مختلف چون پزشکان، فقيهان، منجمان، متکلمان و صوفيان ، به ويژه مناظره هاي وي با ابوحنيفه مشهور و در منابع شيعه و سني ثبت است .

شاگردان امام باقر (ع) پس از درگذشت آن حضرت به گرد شمع وجود امام صادق( ع) حلقه زدند .

امام نيز با جذب شاگردان جديد به تأسيس يک نهضت عظيم فکري و فرهنگي و بالنده مبادرت ورزيد ، به گونه اي که طولي نکشيد مسجد نبوي در مدينه منوره و مسجد کوفه در شهر کوفه به دانشگاهي عظيم تبديل شد .

درگيري شديد بين بني عباس و بني اميه ، آنان را آن چنان به خود مشغول کرده بود ، که فرصتي طلايي براي امام صادق و يارانش به دست آمد .

آن حضرت با استفاده از اين فرصت به بازسازي و نوسازي فرهنگ ناب اسلام پرداخت و شيفتگان مکتب حق از اطراف و اکناف ، از بصره ، کوفه ، واسط ، يمن و نقاط مختلف حجاز به مرکز اسلام ؛ يعني مدينه ، سرازير شدند و چون پروانه هاي دلباخته به گرد شمع وجود امام صادق ( ع) تجمع کردند .

امام صادق ( ع) هر يک از شاگردان خود را رشته هاي که با ذوق و قريحه او سازگار بود ، تشويق و تعليم مي کرد و در نتيجه ، هر کدام از آنها در يک يا دو رشته از علوم مانند حديث، تفسير، فقه و کلام ، تخصص پيدا مي کردند .

در دانشگاهي که امام به وجود آورده بود شاگردان بزرگ و برجسته اي چون هشام بن حکم، محمد بن مسلم، ابان بن تغلب، هشام بن سالم ، مومن الطاق ، مفصل بن عمر و جابر بن حيان تربيت کرد که هر يک از آنها شخصيتهاي بزرگ علمي و چهره هاي درخشاني بودند که خدمات شاياني انجام دادند . به عنوان نمونه هشام بن حکم 31 جلد کتاب و جابر بن حيان بيش از 200 جلد در زمينه علوم گوناگون به خصوص رشته هاي عقلي طبيعي و شيمي کتاب نوشته و به عنوان پدر علم شيمي مشهور است .

دانشمندان علم حديث شمار کساني را که مورد اعتماد بوده اند و از آن حضرت نقل کرده اند تا چهار هزار نفر را نوشته اند .

شاگردان دانشگاه امام منحصر به شيعيان نبوده است

شاگردان دانشگاه امام منحصر به شيعيان نبوده است بلکه پيروان اهل تسنن نيز از مکتب آن حضرت برخوردار مي شدند . بزرگان اهل سنت چون مالي بن انس ، ابوحنيفه ، سفيان ثوري ، سفيان بن عيينه ، ابن جريح و روح ابن قاسم، ريزه خوار خوان دانش بيکران او بودند .

منبع: خبرگزاري مهر